Türkçede biri bağlaç diğeri hal eki olan iki çeşit “de” vardır. Bu nedenle sıklıkla yanlış kullanılmaktadır. “de”yi cümleden çıkardığımızda cümlenin yapısı bozuluyorsa bu “de” ektir, bitişik yazılır; bozulmuyorsa bağlaçtır ayrı yazılır. Örneğin aşağıda verilen cümlede “da” ekini çıkarırsanız cümlede söylenmek istenen yine anlaşılacağı için bu cümledeki “da” bir bağlaçtır.
Sorsan da söylemem
asla.
“de” bağlacı her
zaman kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır. “te, ta” şeklinde kullanılmaz.
“ya” ile birlikte kullanıldığında da ayrı yazılır: “ya da”.
“de” bağlacı kelimenin son hecesine kalınlık-incelik bakımından
uyar. Bu bağlaç “dahi, bile, üstelik, hatta” bağlaçlarıyla genellikle benzer
işleve sahiptir.
Bu soruyu Ali de bildi.
-> dahi, bile
Artık gönlümü alsa da
önemi yok. ->dahi, bile
De bağlacı dahi
ve bile’den başka; cümleleri, aynı görevdeki kelimeleri ve sözleri birbirine
bağlar ve değişik anlamlar katar:
Sorsan da söylemem
asla.
Erzakı hazırla da
pikniğe gidelim.
Bu cümleler “da”
ile bağlanmıştır. Burada pikniğe gitmek için erzak hazırlama şartı vardır.
Biraz müsaade etsen de işime baksam.
Büyüyecek de bana
bakacak.
Sen sınavı
kazanacaksın da ben göreceğim.
Sanki bu işten
anlıyorsun da konuşuyorsun.
Büyüyecek de adam
olacak da bize bakacak.
Çalışıp da kazanacaksın.
Dün bizi bekletti de
gelmedi.
Okula kadar geldin
de bir selam vermedin.
İzmir’e kadar geldin
de yanıma uğramadın.
Çalışayım da gör
neler yapacağımı.
Düzenli çalıştı da
başarılı oldu.
Kardeşin de mi
bizimle gelecek?
Çocuk, kalemi vermem
de vermem, diyor.
Ailesiyle kavga etti
de evi terk etti.
Koşsan da yetişemezsin.
De da ekleri
tekrarlanan kelimelerin arasına girerek anlamı güçlendirir:
Ev de ev olsa
bari.
Çalış da çalış...
Adamın okuduğu şiir
de şiirdi hani.
Otele kaydını yaptı
da yerleşmedi.
Bize gelmiş de fazla
kalmamış.
O filmi ben de
seyrettim.
de da “ama” bağlacının yerine kullanılabilir; cümleleri ve öğeleri
birbirine bağlayabilir.
Hızlı hızlı koştu da
yetişemedi.
Edattan ve
zarftan sonra gelerek anlamı pekiştirebilir:
Hava kadar da sıcak
değil.
Böyle konuşmanız hiç
de iyi olmadı.
“de” bağlacı cümlelere değişik anlamlar katabilmektedir.
Yaz da yaz, biteceği
yok. -> usanma
Bizimki okuyacak da,
adam olacak.-> küçümseme
Çenesi açıldı mı,
konuşur da konuşur. -> devamlılık
“Balon da balon!”
diye tutturdu. -> inat
Başarı, çalışılıp da
kazanılır. -> şart
Yerinden kalk ta
göreyim. –> korkutma
Adam ol da öyle
konuş! -> azarlama
Şu şiiri okuyayım da
bir görün! -> övünme
Önüne bakmadın da
çiğnedin. -> sebep-sonuç
Ne iyi etmişim de,
seninle tanışmışım! -> memnunluk
Araba da arabaymış
ha! -> aşırı beğenme
Yukarıda hakkında konuşulan De, Da bağlaçtı. De ayrıca ek olarak
kullanıldığı için karıştırılmakta, sıklıkla yanlış kullanılmaktadır. Aşağıda
verilen cümledeki “de” bulunma ekidir. De durum eki ünsüz uyumundan etkilendiği
için da, ta ve te ekleri de vardır.
Bugün Adana’da hava
çok sıcak. (yer eki)
Yarın öğlen sinemada
görüşelim.
Yer şey yerli
yerinde mi? (fiil)
Atölyemizin en gözde
katılımcısı Seher’dir. (yapım eki)
Diğer Bağlaçlar
Ogün okula
gelemedim çünkü çok hastaydım.
Bu maçı
kazanacağız hatta şampiyon olacağız.
Bu mağazada
elbiseler çok güzel üstelik çok ucuz.
Sanki dağları sen
yarattın.
Meğer bütün evi o
dağıtmış.
Eğer kardeşine
uğrarsan selamımı söyle.
Çok geç kaldılar;
yoksa kaza yaptılar.
Ders çalışmıyor;
üstelik yaramazlık yapıyor.
Önce bunlardan
yani çok iyi bildiğiniz sorulardan başlayın.
Bizde yahut sizde
çalışabiliriz.
İster yazarsın
ister yazmazsın.
* Yazı içinde kullanılan önek cümleler bize
ait olmayıp anonimdir.
