Ayrıca lisede Nakıp Ali'nin Ali Nakıpoğlu adındaki torunu ile aynı sınıfta okuyordum, aynı sırada oturuyordum. Yakın bir zamanda Gaziantep duğumlu Şair Ülkü Tamer'in Nakıp Ali ile ilgili anılarını Alleben Anıları adlı kitabından okuyunca orta okul ve lise yıllarımı hatırladım. Bu anıların bir kısmını sizlerle paylaşmak istedim. Alleben Anıları kitabını bütün Anteplilere ve sinemaseverlere önermek isterim.
İnsan Sinemaya Niçin Gider?
Oniki yaşındaydım. İlkokulu bitirdikten sonra öğrenimimi sürdürmem için babam İstanbula'a göndermişti beni. Yaz tatillerinde gidiyordum Antep'e. 1949 Ocak'ında yarıyıl tatili için Antep'teydim yine. Kentte son günümdü. Ertesi akşam trenle İstanbul'a dönecektim. O gece annemle babam sinemaya götürdüler beni. Nakıp Ali'nin sinemasına.
"İki film birden" izledik. Sinemadan çıkarken, Nakıp Ali (Ali Nakıpoğlu) beni gördü. "Nasıl, beğendin mi filmleri?" diye sordu.
"Beğendim ama, gelecek program çok güzel. Onu kaçıracağım," dedim.
" Niye?" dedi Nakıp Ali." Önümüzdeki hafta oynatacağız."
" Ben yarın akşam İstanbul'a gidiyorum," dedim.
" Talihine küs," dedi Nakıp Ali.
Ertesi sabah dokuzda bizim kapı vuruldu. Açtım. Bir adam. "Nakıp Ali seni istiyor," dedi.
Sinemaya gittim hemen. Nakıp Ali kapıdaydı. "Gel, otur," dedi. Salonda bir koltuğa oturttu beni. Görmek istediğim filmi on iki yaşındaki o çocuk için, sadece benim için oynattı.
Türkiye'de ilk sinematek İstanbul'da kurulmadı. Antep'te kuruldu. Gerçi " Gaziantep Sinema Tiyatro Derneği" ydi adı (o zamanlar, 50' lerin sonlarında, "sinematek" sözcüğünün varlığından bile habersizdik). Sevgili Orhan Barlas'la "Anteplilere güzel filmler izlettirelim" diye bu derneği kurmuştuk. Rauf Kutlar da bizi destekleyince, Nakıp Ali'ye gittik.
Nakıp Ali. "Hayırlı bir iş yapıyorsunuz, sinemam sizin. Ne zaman isterseniz kullanın," dedi.
Adana'ya film almaya gittim. İşletmecileri dolaştım. İstediğim filmleri bulamıyordum. Sanat filmi deyince neler neler koyuyorlardı önüme. Sonunda akıllı bir işletmeci, "Haa," dedi, "sen edebi film istiyorsun."
Yanımda Carol Reed'in "Adalar Sürgünü"yle döndüm Antep'e.
Derneğimizin açılış gecesi geldi çattı. Nakıp Ali'nin sineması tıklım tıklımdı. Kültürle ilgili bir etkinlik olduğu için, Vali'nin önerisiyle, Milli Eğitim Müdürü bir konuşma yapacaktı filmden önce.
Müdür sahneye çıktı. İçkiliydi. "Sayın Vali'nin Hanımı, Sayın Savcı, Sayın Hanımı," diye söze başladı.Sonra, "Bunlar bir dernek kurmuşlar. Film gösterip halkın kültür düzeyini yükselteceklermiş. İnsan sinemaya niçin gider? İnsan sinemaya baldır bacak görmek için gider," dedi, indi.
Donakalmıştık. Birdenbire Nakıp Ali fırladı sahneye. "Ben," dedi, bu bölgenin en eski sinemacısıyım. Tahsilim yok. Ama bildiğim bişi var. İnsan sinemaya gider ve orada görmek istediğini görür. Kimileri sinemaya gider ve orada görmek istediğini görür. Kimileri sinemaya güzel şeyler görmek için giderler. Onlar güzel şeyler görürler. Kimileri de sinemaya baldır bacak görmeye giderler. Onlar da sadece baldır bacak görürler."
Alkışlar arasında film başladı.
"İki film birden" izledik. Sinemadan çıkarken, Nakıp Ali (Ali Nakıpoğlu) beni gördü. "Nasıl, beğendin mi filmleri?" diye sordu.
"Beğendim ama, gelecek program çok güzel. Onu kaçıracağım," dedim.
" Niye?" dedi Nakıp Ali." Önümüzdeki hafta oynatacağız."
" Ben yarın akşam İstanbul'a gidiyorum," dedim.
" Talihine küs," dedi Nakıp Ali.
Ertesi sabah dokuzda bizim kapı vuruldu. Açtım. Bir adam. "Nakıp Ali seni istiyor," dedi.
Sinemaya gittim hemen. Nakıp Ali kapıdaydı. "Gel, otur," dedi. Salonda bir koltuğa oturttu beni. Görmek istediğim filmi on iki yaşındaki o çocuk için, sadece benim için oynattı.
Türkiye'de ilk sinematek İstanbul'da kurulmadı. Antep'te kuruldu. Gerçi " Gaziantep Sinema Tiyatro Derneği" ydi adı (o zamanlar, 50' lerin sonlarında, "sinematek" sözcüğünün varlığından bile habersizdik). Sevgili Orhan Barlas'la "Anteplilere güzel filmler izlettirelim" diye bu derneği kurmuştuk. Rauf Kutlar da bizi destekleyince, Nakıp Ali'ye gittik.
Nakıp Ali. "Hayırlı bir iş yapıyorsunuz, sinemam sizin. Ne zaman isterseniz kullanın," dedi.
Adana'ya film almaya gittim. İşletmecileri dolaştım. İstediğim filmleri bulamıyordum. Sanat filmi deyince neler neler koyuyorlardı önüme. Sonunda akıllı bir işletmeci, "Haa," dedi, "sen edebi film istiyorsun."
Yanımda Carol Reed'in "Adalar Sürgünü"yle döndüm Antep'e.
Derneğimizin açılış gecesi geldi çattı. Nakıp Ali'nin sineması tıklım tıklımdı. Kültürle ilgili bir etkinlik olduğu için, Vali'nin önerisiyle, Milli Eğitim Müdürü bir konuşma yapacaktı filmden önce.
Müdür sahneye çıktı. İçkiliydi. "Sayın Vali'nin Hanımı, Sayın Savcı, Sayın Hanımı," diye söze başladı.Sonra, "Bunlar bir dernek kurmuşlar. Film gösterip halkın kültür düzeyini yükselteceklermiş. İnsan sinemaya niçin gider? İnsan sinemaya baldır bacak görmek için gider," dedi, indi.
Donakalmıştık. Birdenbire Nakıp Ali fırladı sahneye. "Ben," dedi, bu bölgenin en eski sinemacısıyım. Tahsilim yok. Ama bildiğim bişi var. İnsan sinemaya gider ve orada görmek istediğini görür. Kimileri sinemaya gider ve orada görmek istediğini görür. Kimileri sinemaya güzel şeyler görmek için giderler. Onlar güzel şeyler görürler. Kimileri de sinemaya baldır bacak görmeye giderler. Onlar da sadece baldır bacak görürler."
Alkışlar arasında film başladı.
Ertesi gün Orhan Barlas'la oturup bir bildiri kaleme aldık, Milli Eğitim Müdürü'nü kınadık. Bildirimizi de Vasıf Güllüoğlu'nun baklavacı dükkanının camekanna astık.
Boşuna zahmet etmiştik aslında. Nakıp Ali'nin söylediklerine ne ekleyebilirdik ki!
Patlıcan Kendini Marokenle mi Kaplattı?
Nakıp Ali,Güney Doğu Anadolu'da sinema açan ilk kişiymiş. Ahşap Asri Sinema (sonradan "altı beton üstü beton Nakıp Sineması" oldu") açılınca, Antepliler bu yeniliğe büyük ilgi göstermişler. Nakıp Ali, " Sinemam öğrencilere bedava. Büyükler de gece okuluna yazılıp müdüründen kağıt getirirlerse, onlara da bedava," demiş. Koca koca adamlar, sinemaya gidebilmek için gece okuluna yazılıp öğrenmişler."
Böylesine bir okuma yazma seferberliğinin komutanıydı Nakıp Ali.
İstanbul'da okuyordum.Yaş 13-14 Hafta sonları Beyoğlu'na çıkınca, sinemaların kapıları üstündeki fenerlere (özel olarak yapılmış kocaman, renkli afişlere) nasıl da hayran hayran bakardım! Antep sinemalarının kapıları üstünde de büyük afiş tahtaları vardı; ama o tahtalarda aynı afişten birkaç tane yan yana çakılırdı.
Yaz tatilinde Nakıp ALİ'YE, "Neden sen de sinemanın üstüne kocaman afiş asmıyorsun?" diye sordum.
"Kime yaptırayım," dedi.
"Ben yaparım," dedim.
Kapı üstündeki afiş tahtasının ölçülerini aldım. Evimizim avlusunda kağıtları yan yana yapıştırdım. Toprak boyayla sarı bir zemin çektim. Lacivert harflerle filmim adını yazdım: "Zeytinliklerin Altında Sükûn Yok" . Kırmızıyla "Lucia Bose". Kuruduktan sonra afişimi katlayıp sinemaya götürdüm.
Nakıp Ali , makinist, gişeci, tam anımsamıyorum ama sanırım bir de komşu kahveci, bu "başyapıt"ı ilk gören kişiler olmak onuruna erişmek üzere koşup geldiler.
Afişi açıp yere yaydım. Yaymamla birlikte her yanımı soğuk ter bastı.
Çocuğun daha, nereden bileyim... Toprak boyaya, tutsun diye, tutkal katılırmış. Benim afişteki toprak boya toz olup akmış, sarılar laciverde, lacivertler kırmızıya karışmş.
Nakıp Ali bir afişe baktı, bir bana. "Eline sağlık!" dedi. Sonra adamlarına dödü: "Asın ulan şunu!"
Benim fener, kapının üstünde bir hafta asılı kaldı.
Nakıp Ali, yine çocukluğumda, Belediye'ye başvurdu. Bilet fiyatlarını 25 kuruştan 34 kuruşa çıkarmak için.
Belediye'den yanıt geldı: "Sineman kalorifer yaptırırsan, koltukları marokenle kaplatırsan, olur."
Nakıp Ali Belediye'yi bastı o gün:
"Ulan pazarda biber kendi kendine kalorifer mi taktırdı da 8 kuruştan 10 kuruşa çıktı? Patlıcan kendini marokenle mi kaplattıda 12 kuruştan 20 kuruşa çıktı?"
Nakıp Ali'siz bir Antep yine Antep olurdu herhalde, ama bir başka Antep olurdu.
Yarım Hacı Nasıl Olunur?
Nakıp Ali bir Hac filmi getirtti Antep’e. Camii hocalarını toplayıp ziyafet çekti; sonra da özel olarak filmi oynattı onlara. Ertesi gün, artık nereden çıktıysa, bir rivayet yayıldı kente: “Bu filmi yedi kere gören tam hacı, üç kere gören yarım hacı sayılır.”
Film kapalı gişe girdi gösterime. Haftalarca oynatıldı. Arada bir yaşlı kadınlar geliyordu Nakıp Ali’nin yanına:”Evladım, ben iki kere gördüm. Üçüncüsüne param kalmadı. Sevabına... Bari yarım hacı olayım.”
“Gir, bacım,” diyordu Nakıp Ali. “İstersen dört kere daha gel. Para mara istemez.”
Az kişiyi mi bedavadan aldı içeriye...
Dinine bağlı bir adamdı. Ama yobaz değildi. Saza gider, rakısını içer, eğlenmesini bilirdi. Çıkarcı değildi. Din sömürücüsü hiç değildi. Hınzırlığına yapmıştı bu işi.
****
“Nakıp Ali az kişiyi mi bedavadan aldı içeriye,” dedim. Yalnız Hac filmiyle sınırlı değildi bu. Kapı önünde, elleri pantolonlarının ceplerinde, hayran hayran afişlere bakan, ama paraları olmadığı için gişeye yanaşamayan çocuklara, “Ulan, ne diye kalabalık ediyorsunuz orada! Hadi, girin içeri!” derdi. Onlara meyan şerbeti ısmarladığı bile olurdu.
Boşuna zahmet etmiştik aslında. Nakıp Ali'nin söylediklerine ne ekleyebilirdik ki!
Patlıcan Kendini Marokenle mi Kaplattı?
Nakıp Ali,Güney Doğu Anadolu'da sinema açan ilk kişiymiş. Ahşap Asri Sinema (sonradan "altı beton üstü beton Nakıp Sineması" oldu") açılınca, Antepliler bu yeniliğe büyük ilgi göstermişler. Nakıp Ali, " Sinemam öğrencilere bedava. Büyükler de gece okuluna yazılıp müdüründen kağıt getirirlerse, onlara da bedava," demiş. Koca koca adamlar, sinemaya gidebilmek için gece okuluna yazılıp öğrenmişler."
Böylesine bir okuma yazma seferberliğinin komutanıydı Nakıp Ali.
İstanbul'da okuyordum.Yaş 13-14 Hafta sonları Beyoğlu'na çıkınca, sinemaların kapıları üstündeki fenerlere (özel olarak yapılmış kocaman, renkli afişlere) nasıl da hayran hayran bakardım! Antep sinemalarının kapıları üstünde de büyük afiş tahtaları vardı; ama o tahtalarda aynı afişten birkaç tane yan yana çakılırdı.
Yaz tatilinde Nakıp ALİ'YE, "Neden sen de sinemanın üstüne kocaman afiş asmıyorsun?" diye sordum.
"Kime yaptırayım," dedi.
"Ben yaparım," dedim.
Kapı üstündeki afiş tahtasının ölçülerini aldım. Evimizim avlusunda kağıtları yan yana yapıştırdım. Toprak boyayla sarı bir zemin çektim. Lacivert harflerle filmim adını yazdım: "Zeytinliklerin Altında Sükûn Yok" . Kırmızıyla "Lucia Bose". Kuruduktan sonra afişimi katlayıp sinemaya götürdüm.
Nakıp Ali , makinist, gişeci, tam anımsamıyorum ama sanırım bir de komşu kahveci, bu "başyapıt"ı ilk gören kişiler olmak onuruna erişmek üzere koşup geldiler.
Afişi açıp yere yaydım. Yaymamla birlikte her yanımı soğuk ter bastı.
Çocuğun daha, nereden bileyim... Toprak boyaya, tutsun diye, tutkal katılırmış. Benim afişteki toprak boya toz olup akmış, sarılar laciverde, lacivertler kırmızıya karışmş.
Nakıp Ali bir afişe baktı, bir bana. "Eline sağlık!" dedi. Sonra adamlarına dödü: "Asın ulan şunu!"
Benim fener, kapının üstünde bir hafta asılı kaldı.
Nakıp Ali, yine çocukluğumda, Belediye'ye başvurdu. Bilet fiyatlarını 25 kuruştan 34 kuruşa çıkarmak için.
Belediye'den yanıt geldı: "Sineman kalorifer yaptırırsan, koltukları marokenle kaplatırsan, olur."
Nakıp Ali Belediye'yi bastı o gün:
"Ulan pazarda biber kendi kendine kalorifer mi taktırdı da 8 kuruştan 10 kuruşa çıktı? Patlıcan kendini marokenle mi kaplattıda 12 kuruştan 20 kuruşa çıktı?"
Nakıp Ali'siz bir Antep yine Antep olurdu herhalde, ama bir başka Antep olurdu.
Yarım Hacı Nasıl Olunur?
Nakıp Ali bir Hac filmi getirtti Antep’e. Camii hocalarını toplayıp ziyafet çekti; sonra da özel olarak filmi oynattı onlara. Ertesi gün, artık nereden çıktıysa, bir rivayet yayıldı kente: “Bu filmi yedi kere gören tam hacı, üç kere gören yarım hacı sayılır.”
Film kapalı gişe girdi gösterime. Haftalarca oynatıldı. Arada bir yaşlı kadınlar geliyordu Nakıp Ali’nin yanına:”Evladım, ben iki kere gördüm. Üçüncüsüne param kalmadı. Sevabına... Bari yarım hacı olayım.”
“Gir, bacım,” diyordu Nakıp Ali. “İstersen dört kere daha gel. Para mara istemez.”
Az kişiyi mi bedavadan aldı içeriye...
Dinine bağlı bir adamdı. Ama yobaz değildi. Saza gider, rakısını içer, eğlenmesini bilirdi. Çıkarcı değildi. Din sömürücüsü hiç değildi. Hınzırlığına yapmıştı bu işi.
****
“Nakıp Ali az kişiyi mi bedavadan aldı içeriye,” dedim. Yalnız Hac filmiyle sınırlı değildi bu. Kapı önünde, elleri pantolonlarının ceplerinde, hayran hayran afişlere bakan, ama paraları olmadığı için gişeye yanaşamayan çocuklara, “Ulan, ne diye kalabalık ediyorsunuz orada! Hadi, girin içeri!” derdi. Onlara meyan şerbeti ısmarladığı bile olurdu.
Sinemaya gidince meyan şerbeti içmemek olur mu zaten! Şerbetçiler, sırtlarında tulukları, taslarını çıngırdatarak dolaşırlardı salonda. Sadece filmden önce ya da iki film arasında değil. Film oynarken de dolaşırlardı. Bu yüzden kavga çıkardı bazen. Casus Kıran’nın salladığı sumsuğu (yumruğu) önlerinde dikilen şerbetçi yüzünden kaçıranlar ya da Jack Elam’ın öldüğünü görüp de şöyle bir of çekemeyenler basarlardı küfrü. Ama kısa sürerdi kavga. Nakıp Ali’nin gürlemesi duyulurdu: “Nâlet oğlu nâletler! Seyredecekseniz adam gibi seyredin! Burası sinema!”
****
Sinema-Tiyatro Derneği olarak kutsal görevlerimiz olduğunu düşünüyorduk! Oturduk, Orhan Barlas' la yabancı elçiliklere mektuplar döşendik. Sanat belgeselleri, özellikle sinema konusunda filmler istedik. Bir süre sonra Amerikan Haberler Merkezi'nden iki çuval film geldi. 16 milimetrelik kopyalardı bunlar. Çoğu sinema tarihiyle ilgiliydi. Onları ayırıp Dayı Ahmet Ağa İlkokulu'nun bahçesinde oynardık.
Çuvallardan bir de 35 milimetrelik film çıkmıştı: ''Washington Camii''. Washington'da yeni yapılan bir camiyi anlatıyordu. 10-12 dakikalık bir belgeseldi. Türkçeydi. Üstelik renkliydi.
''En iyisi, biz bunu Nakıp Ali'ye verelim, o oynatsın,'' dedik.
Nakıp Ali filmi aldı. Afiş tahtasına da koca harflerle ''Filmlere ilaveten 'Washington Camii'. Renkli. Türkçe sözlü'' diye yazdırdı.
''Washington Camii'' inanılmaz ilgi gördü. Filmler değişiyor, o değişmiyordu. Öteki sinemacılar sıraya girdiler.''Nakıp Ali'de işi bitince verin, bizde oynatalım '' diye.
Bizim belgesel bütün yaz afişte kaldı. Caminin Washington'daki cemaati, sanırım Antep'teki kadar büyük olmamıştır hiçbir zaman.
Nakıp Ali'yi Geçti!
''En iyisi, biz bunu Nakıp Ali'ye verelim, o oynatsın,'' dedik.
Nakıp Ali filmi aldı. Afiş tahtasına da koca harflerle ''Filmlere ilaveten 'Washington Camii'. Renkli. Türkçe sözlü'' diye yazdırdı.
''Washington Camii'' inanılmaz ilgi gördü. Filmler değişiyor, o değişmiyordu. Öteki sinemacılar sıraya girdiler.''Nakıp Ali'de işi bitince verin, bizde oynatalım '' diye.
Bizim belgesel bütün yaz afişte kaldı. Caminin Washington'daki cemaati, sanırım Antep'teki kadar büyük olmamıştır hiçbir zaman.
Nakıp Ali'yi Geçti!
Korku filmlerinin yeri ayrıydı. Boris Karloff 'un, Lon Chaney Jr, Bela Lugosi'nin yerleri ise apayrıydı. Frenkenştayn, Kurt Adam, Drakula. Büyüyünce de çok korku filmi gördüm. Ama hiçbirinden o eski tadı alamadım.
Çoçuktuk bir kere. Kurt Adam birini mi parçalıyor, kendi kendimize, ''Rol icabı, rol icabı'' derdik. Nakıp Ali'nin sineması da o korku filmlerinin havasına pek uygun düşüyordu. Perdenin yanında odun sobası. Salonun ortasında sütunlar. Gıcırdayan tahta koltuklar. Sinema, Frenkenştayn'ın şatosunun bir uzantısıydı sanki; perdedeki dekorun bir parçasıydı. Biz de olayı uzaktan izeyen seyirciler değil, Film bittiğinde sağ kalmayı başarabilen tanıklardık.
Çoçuktuk bir kere. Kurt Adam birini mi parçalıyor, kendi kendimize, ''Rol icabı, rol icabı'' derdik. Nakıp Ali'nin sineması da o korku filmlerinin havasına pek uygun düşüyordu. Perdenin yanında odun sobası. Salonun ortasında sütunlar. Gıcırdayan tahta koltuklar. Sinema, Frenkenştayn'ın şatosunun bir uzantısıydı sanki; perdedeki dekorun bir parçasıydı. Biz de olayı uzaktan izeyen seyirciler değil, Film bittiğinde sağ kalmayı başarabilen tanıklardık.
''Frenkenştayn Kurt Adama Karşı'' yı nasıl unutabilirim! Biz tek canavarla zor başederken şimdi ikisi birden karşımıza çıkmıştı. Filmin sonunda onlar boğuşurken biz kan ter içinde kalmıştık. Halil Dayı' nın oğlu Aydın'ın baş ağrısı iki gün geçmedi; ama o, bunun nedeninin sinemada içtiği meyan şerbeti olduğnu söyledi hep.
Her filmi görürdük. Her filmi severdik. Ama yerli filmleri biraz daha az severdik. Biraz ''Yılmaz Ali'' , biraz da ''Kahveci Güzeli'' ilgimizi çekmişti. ''Hasret'', ''Taş Parçası'', ''Şehvet Kurbanı'' gibi filmlerden sıkılırdık. ''Dertli Pınar'' ile ''Fedakar Ana'' ise bıktırmıştı bizi. İkisi de yılda üçer-dörder kere oynatılırdı. Hele ''Fedekar Ana''... Sanırım, Nakıp Ali bu filmin kopyasına el koymuştu. Ne zaman filmsiz kalsa, hemen ''Fedekar Ana'' nın afişi çakılırdı sinemanın kapısına.
Acıklı filmlerden pek hoşlanmazdı Nakıp Ali. Bu yüzden, bazı yerli filmlerin sonlarını keserdi. Diyelim, oğlanla kız nice beladan sonra kavuştular, birbirlerine sarıldılar. Herkes tam oh çekeceği sırada kötü adam çıkıyor ortaya; oğlanı da, kızı da vuruyor... Nakıp Ali atardı makası. Oğlanla kız birbirlerine sarılınca ''Son'' yazardı perdede; film biter, seyirciler de mutluluk içinde evlerine giderlerdi.
''Tahsin Bey,'' demişti bir gün babama, ''hiç yabancı filmi kesiyor muyum! Onların acıklısı bile bir başka. Bunlar zırvalık. İyi bir bok olsa kesmem. Millet zaten sıkılıyor, bir de ben mi içlerini karartayım!''
Sadece Nakıp Ali'de değil, bütün sinemalarda sık sık cereyan kesilir film kopardı. Hadi, iki kere neyse... Üçüncü kerede, seyirci ''Nakıp Ali'yi geçti!'' diye bağırırlardı. Neredeyse her gün her sinemada olurdu bu.
1950'lerin sonlarında İstanbul'da, Atlas Sineması'nda film seyrediyordum. Her nasılsa film koptu. Beş-on dakika sonra yine koptu. İçimden tam ''Nakıp Ali'yi geçti'' diyordum ki, salonun çeşitli yerlerinden sesler yükseldi:
''Nakıp Ali'yi geçti!''
Suburcun'dan Beyoğlu'na uzanan bir efsaneydi Nakıp Ali.
Suburcun'dan Beyoğlu'na uzanan bir efsaneydi Nakıp Ali.
* Bu kısa metni bundan 10 yıl kadar önce adanasanat.com için kaleme almıştım.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder